XXVI. Kapitulua
Errenta gordin eta netoari buruz
Adam Smithek etengabe goraipatzen du herrialde bati errenta gordin handiak abantaila gehiago ekartzen dizkiola errenta neto handiak baino. "Herrialde batek nekazaritzan enplegatzen duen kapitalaren proportzioa zenbat eta handiagoa izan", dio, "orduan eta handiagoa izango da herrialde horretan mugimenduan ipiniko den lan ekoizkorraren kantitatea, handiagoa izango den bezala enplegu honek gizarteko lur eta lanaren urteko ekoizpenari erantsiko dion balioa. Nekazaritzaren ondoren, manufakturetan enplegatzen den kapitala da lan ekoizkorraren kantitate handiena ipintzen duena mugimenduan, eta urteko ekoizpenari balio handiena eransten diona. Esportazio-jardueran enplegatzen denak, hiru hauetatik, eragin txikiena dauka"1.
Demagun, une batez, hau egia dela; beraz, zein izango litzateke herrialde baten abantaila, lan ekoizkorraren kantitate handia enplegatu duelako, kantitate hori edo txikiagoa enplegatuta ere, errenta netoa eta irabaziak, batera, berdinak balira? Herrialde guztietako lur eta lanaren ekoizpen osoa hiru zatitan banatzen da: hauetatik zati bat alokairuentzat izaten da, bestea irabazientzat eta hirugarrena errentarentzat. Azken bi zati hauei besterik ezin zaie kantitateren bat kendu zergak ordaintze-
ko edo aurrezteko; lehen zatiak, moderatua bada, beti, derrigorrezko ekoizpen-gastua osatzen du2. 20.000£ko kapitala eta urteko irabaziak 2.000£koak dituen gizakiari, guztiz berdin izango litzaioke bere kapital horrek ehun edo mila gizaki enplegatzea, edo ekoiztutako merkantzia 10.000£n edo 20.000£n saltzea, baldin eta kasu guztietan bere irabaziak ez balira 2.000£tik jaitsiko. Ez al da nazioaren interesa honen antzekoa? Honen sarrera neto erreala, eta bere errenta eta irabaziak berdinak izanez gero, ez dauka garrantzirik nazioak hamar edo hamabi milioi biztanle izatea. Flotak eta armadak, eta mota guztietako lan ez-ekoizkorra mantentzeko bere ahalmenak, bere sarrera netoaren proportzioan egon behar dute, eta ez bere sarrera gordinaren proportzioan. Bost milioi gizaki hamar milioiek behar lituzketen elikagai eta jantziak ekoizteko gai badira, orduan, bost milioientzat diren jantziek eta elikagaiek osatuko lukete errenta netoa. Herrialde honentzat abantailaren bat egongo al litzateke errenta neto berdina ekoizteko zazpi milioi gizaki behar balira, hau da, zazpi milioi enplegatu behar balira, hamabi milioientzat nahikoa elikagai eta jantzi ekoizteko? Bost milioientzako elikagai eta arropa izango litzateke, oraindik, errenta netoa. Gizaki-kopuru handiagoa enplegatzeak ez gintuzke gaituko geure armadak eta marinak gizaki bat gehiago izan dezaten, ezta ere zergetan ginea bat gehiago biltzeko ere.
Kapital-erabilpenaren lehentasuna defenditzeko, honek lan gehiago mugimenduan ipintzen duela eta, Adam Smith ez da populazio handiagoa izateak suposatzen duen abantailan oinarritzen, ezta gizaki-kopuru handiago batek gozatzeko duen zorionean ere; aitzitik, erabilpen hori herrialdearen3 ahalmena handitzean oinarritzen da: "Herrialde baten aberastasuna eta honen menpe dagoen boterea, beti, bere urteko ekoizpenak duen balioaren proportzioan dago, eta fondo honetatik ordaindu behar dira, azken finean, zerga guztiak". Begi-bistakoa denez, bestalde, zergak ordaintzeko ahalmena errenta netoaren proportzioan dago, eta ez errenta gordinaren proportzioan.
Herrialdeen arteko kapitalaren banaketan, herrialde txiroenetako kapitala, normala denez, eskulan-kopuru handia enplegatzen duten enpresetan erabiliko da, honelako herrialdeetan elikagaiak eta oinarrizko ondasunak oso erraz lor daitezkeelako populazio hazkorrarentzat. Herrialde aberatsetan aldiz, elikagaiak garestiak dira, eta merkataritza librea denean, kapitala normaltasunez sartu egiten da eskulan-kantitate gutxien mantendu behar den jardueretara, alegia, garraiora, urrutiko kanpo-merkataritzara eta makineria garestia enplegatzen dutenetara; hau da, irabaziak kapitalaren proportzioan dauden jardueretara, eta ez enplegatutako eskulan-kantitatearen proportzioan4 daudenetara.
Onartzen badut ere, errentaren izaera kontuan hartuta, nekazaritzan enplegatzen den kapital zehatz batek, nahiz lur horiek ez izan azkenetakoak lantzen hasiak, eskulan-kantitate handiagoa ipintzen duela mugimenduan, kapital-kopuru berdinak industrian edo merkataritzan ipintzen duena baino; hala ere, ezin dezaket onar diferentziarik egon daitekeenik, barne-merkataritzako kapitalak enplegatutako eskulan-kantitate eta kapital-kopuru berdinak kanpo-merkataritzan enplegatutakoaren artean.
"Londresera eskoziar manufakturak bidaltzen dituen kapitalak eta itzultzerakoan Edinburgora ingeles labore eta manufakturak eramaten dituenak", dio Adam Smith-ek, "honelako eragiketa bakoitzean, derrigorrez, bi britainiar kapital birjartzen ditu, bestela, biak, Britainia Handiko nekazaritza edo industrian enplegatuta egongo zirenak".
"Barne-kontsumorako atzerriko ondasunak erosteko enplegatzen den kapitalak, erosketa hau barne-industriaren ekoizpenarekin egiten denean, honelako eragiketa bakoitzean bi kapital desberdin birjatzen ditu; baina horietatik bakarra enplegatzen da barne-industria sostengatzeko. Ondasun britainiarrak Portugalera bidaltzen dituen kapitalak eta gero Portugaleko ondasunak Britainia Handira ekartzen dituenak, honelako eragiketa bakoitzean, Britainia Handiak kapital bakarra birjartzen du, bestea portugaldarra baita. Beraz, nahiz kontsumorako kanpo-merkataritzaren errendimenduek barne-merkataritzakoak bezain azkarrak izan beharko luketen, jarduera honetan enplegatutako kapitalak herrialdeko industriari edo lan ekoizkorrari adore erdia emango dio".
Argudio hau niretzat okerra da, zeren eta nahiz bi kapital enplegatu, bata portugaldarra eta bestea ingelesa, Smith doktoreak suposatzen duenez, oraindik ere, kanpo-merkataritzan enplegatuko den kapitala, barne-merkataritzan enplegatuko denaren bi halako izango baita. Demagun Eskoziak mila liberako kapitala enplegatzen duela harizko ehuna egiteko eta berau Ingalaterran kapital berdinarekin egiten den zetarekin ganbiatzen dela; bi herrialdeek bi mila libera eta lan-kantitate proportzionala enplegatuko dituzte. Demagun orain Ingalaterra ohartzen dela Alemaniatik harizko ehun-kantitate gehiago inporta dezakeela lehen Eskoziara esportatzen zuen zetaren truke, eta Eskozia konturatzen dela orain Frantziatik, lehen Ingalaterrara esportatzen zuen harizko ehunaren truke inportatzen zuen baino zeta gehiago lortzen duela; ez al dute Eskoziak eta Ingalaterrak berehala, euren arteko merkataritza bertan behera utziko? Eta ez al da kontsumorako barne-merkataritza kontsumorako kanpo-merkataritzarekin aldatuko? Baina, nahiz jarduera honetan bi kapital gehigarri sartu -Alemania eta Frantziako kapitalak-, ez al dira Eskozia eta Ingalaterran kapital-kopuru berdinak enplegatzen jarraituko? Eta, ez al da orain lehen barne-merkataritzan mugitzen zen lan-kantitate berdina mugituko?