II. Kapitulua
Errentaz
Orain lurraren jabetzak eta beronek sortzen duen errentak merkantzien balio erlatiboaren aldaketan nolabaiteko eraginik baduen ikusi behar dugu, ekoizpenean enplegatutako lan-kantitatea edozein dela ere. Gai honen zati hau behar den moduan uler dadin, errentaren jatorria eta bere igoerak eta jaitsierak erregulatzen dituzten legeak aztertu behar ditugu.
Errenta, lurraren jatorrizko eta suntsiezinezko ahalmena erabiltzeagatik, lurjabeari ordaintzen zaion lurraren emaitzaren zatia da. Sarritan, kapitalaren interes eta irabaziarekin nahasten da eta, mintzaira arruntean, maizterrak bere lurjabeari ordaintzen dion kopurua adierazteko erabiltzen den terminoa da. Neurri berdineko eta emankortasun berdineko etxalde bi hartuta, horietako batek eraikuntzek ematen dituzten abantailak izateaz gain, lurra ongi iraulia, goroztuta, egoki sailkatuta, hertsita badu eta hormaz inguratuta badago, bigarren lurrak abantaila hauek ez dituen bitartean, normala denez, gehiago ordainduko da lehenengo lurra erabiltzeagatik bigarrenagatik baino; hala ere, bi kasuetan, ordaintzen den diru-kopuruari errenta deitzen zaio. Baina garbi dago, hobetutako etxaldeagatik ordaintzen den diru-kopuruaren zati bat besterik ez dela izango lurrak duen suntsiezinezko eta jatorrizko ahalmena konpentsatzeko; beste zatia, kapitala ordaintzeko izango da eta, jakina, kapital hau lur-kalitate emankorragoa lortzeko eta ekoizpena hobeto gordetzeko eraikinak egiteko erabiltzen da. Adam Smith, errentaz diharduenean, batzuetan nik eman nahi diodan zentzuan mintzo da, baina sarriagotan hizkera arruntean duen esanguraren edukia ematen dio. Berak dioenez, Hego Europako herrialde gehienetako egur eskariak eta horren ondoriozko prezio-igoerak kausatzen omen dute Norvegiako oihanak ustiatzeagatik ordaintzen den errenta, ordurarte inolako errentarik sortzen ez zutenak. Baina ez al dago argi Adam Smithek errenta deitzen duena ordaindu zuen pertsonak, lurraren gainean zegoen merkantziagatik ordaindu zuela eta berehala berrordaindu zitzaiola, irabazi eta guzti, behin egurra saldu zuenean? Egurra bildu ostean, jabeari lurra erabiltzeagatik, zuhaitzak landatzeagatik edo beste edozein ekoizpenarengatik konpentsazioren bat eman bazitzaion, gerorako eskariari begiratuta, honelako konpentsazioa bai izan daitekeela, justu, errenta, zeren eta lurraren ekoizpen-ahalmenagatik ordainduko bailitzateke; baina Adam Smithek aipatzen duen kasuan, konpentsazioa, egurra moztu eta saltzeko ahalmenagatik egiten zen eta ez lantzeko ahalmenagatik. Meategi eta harrobietan ordaintzen den errentez ere mintzo zaigu eta ohar berak egiten ditu, hau da, meategi edo harrobiengatik egiten den konpentsazioa ikatz edo harriaren prezioan ordaintzen da, eta ez du lurrak duen jatorrizko eta suntsiezinezko ahalmenarekin inolako erlaziorik. Bereizketa honek garrantzi handia du errenta eta irabaziak aztertzeko orduan; zeren eta errentaren bilakaera erregulatzen duten legeak irabaziaren bilakaera erregulatzen dutenetatik guztiz desberdinak baitira, eta oso kasu gutxitan izaten dira norabide berekoak. Aurreratutako herrialde guztietan, lurjabeari urtero ordaintzen zaiona -errenta eta irabaziaren etengarriak dituen ordainketa bestalde-, kontrajarritako kausen ondorioak direla eta, batzuetan, aldatzeke mantentzen da; eta beste batzuetan aurreratu edo atzeratu egiten da, nagusitzen den kausaren arabera. Lan honen hurrengo orrialdeetan, beraz, lurraren errentaz mintzatzen naizenean, lurjabeari suntsiezinezko eta jatorrizko lurra erabiltzeagatik ordaintzen zaion konpentsazioaz arituko naiz.
Lehenbiziko aldiz herrialde bat kolonizatzen denean, bertako lurrak aberatsak eta emankorrak badira, eta beraz, lurgune horretako populazioak bizirauteko, lur horren zati txiki bat lantzea nahikoa bada, edo landutako lurretan populazioaren kapital erabilgarria ipintzen baldin bada, kasu honetan ez da errentarik egongo; oraindik jaberik gabeko lur ugari dagoela eta, landu nahi duenaren esku nahi adina lur badago, orduan ere, ez da errentarik ordainduko.
Eskari eta eskaintzaren printzipio arrunten arabera, lur horregatik ez litzateke errentarik ordainduko; airea edo ura erabiltzeagatik ezer ordaintzen ez den bezala edo naturak ugari ematen digun edozein oparirekin gertatzen den moduan, gauza bera izaten da lur ugari dagoenean. Emandako material-kantitate jakin batekin, atmosferaren presioaren laguntzarekin, eta lurrunaren elastikotasunarekin, makinek lana egin dezakete, neurri handi batean giza lana erraz dezaketelarik; baina naturaren laguntza horien erabilpenagatik ez da ezer kobratzen, berauek agortezinak izateaz gain, edozein gizakiren esku baitaude. Era berean, garagardogileak, distilatzaileak eta margolariak aire eta ur ugari erabiltzen dute beren merkantziak ekoizteko; baina natur ondasun horien eskaintzek mugarik ez dute, eta beraz, ez dute preziorik1. Lur guztiek ezaugarri berak balituzte eta kantitatea mugagabea eta kalitatea uniformea balitz, orduan, lur horiek erabiltzeagatik ez litzateke ezer ordainduko, kokapen egokiagoa izateagatik, bakarren batek abantailaren bat ez balu behintzat. Orduan, errenta, lurra mugatua eta kalitate ez-uniformekoa delako eta populazioa ugaritzen den heinean kalitate kaskarragokoak erabili behar direlako edo kokapen desegokiagoan daudenak landu behar direlako ordaintzen da. Gizartearen aurrerapena ematen denean eta bigarren mailako emankortasuna duten lurrak lantzen hasten direnean, lehenengo kalitatekoan errenta sortzen da eta errentaren kopurua bi lur zati horien kalitateen aldeak zehaztuko du.
Hirugarren kalitate-mailako lurra lantzen hasten denean, berehala sortuko da errenta bigarren mailakoan eta lehen bezala erregulatuko da, hau da, produktibitate-ahalmenen diferentziaren arabera. Aldi berean, lehen kalitateko lurraren errenta ere igo egingo da, eta horregatik, beti, bigarren kalitatekoaren gainetik egongo da; diferentzia, kapital eta lan berdina enplegatuta lortzen diren errendimendu desberdinen emaitza izango da. Populazioaren hazkundeak aurrera egin ahala, herrialdea kalitate kaskarragoko lurrak landu beharrean egongo da, eta bere elikagai-eskaintza gehitzerakoan lur emankorrago guztien errentek gora egingo dute.
Demagun hiru lur-mota -1, 2 eta 3 zenbakikoak- ditugula eta hiruretan enplegatzen diren kapitalak eta lan-kantitateak berdinak direla; era honetan erdietsitako ekoizpen netoa 100, 90 eta 80 laurden labore izango da. Populazioarentzat lur emankor ugari dagoen eta 1 zenbakiko lurra lantzea nahikoa den herrialde berri batean, nekazarientzat izango da ekoizpen garbi guztia, eta aurreratzen duen kapitalaren irabazia izango da. Populazioa handitu ahala, 2 zenbakiko lurrak landu beharko dira, eta hemendik, laurogeita hamar laurden labore besterik ez dira aterako, langileei beraiei dagokiena eman ostean, eta orduan, 1 zenbakiko lurra errenta ordaintzen hasiko litzateke; beraz, edo nekazaritzako kapitalak bi irabazi-tasa behar ditu edo 1 zenbakiko ekoizpenari hamar laurdenen balioa kendu behar zaio beste helburu batzuetarako. Lur horren jabeak edo beste edozein pertsonak 1 zenbakiko lursaila lantzen badu, hamar laurden horiek errenta osatuko dute; 2 zenbakiko saila lantzen duenak, emaitza berdina izango du bere kapitalarekin 1 zenbakiko saila lantzen badu errenta gisa hamar laurden ordainduz, edo 2 zenbakikoa lantzen jarraitzen badu errentarik ordaindu gabe. Era berean, 3 zenbakiko saila lantzen hasten bada, orduan hamar laurdeneko errenta edo beronen balioa ordaindu beharko du 2 zenbakiko saila ustiatzeagatik, eta bien bitartean, 1 zenbakiko sailaren errenta hogei laurdenera igoko litzateke; 3 zenbakiko saila lantzeagatik nekazariak erdietsiko lituzkeen irabaziak, 1 zenbakikoan erdietsiko lituzkeenaren berdinak izango lirateke, baina hogei laurden ordaindu beharko lituzke errenta gisa, edo 2 zenbakikoan ere irabazi berdinak izango lituzke, errenta moduan hamar laurden ordaindu ondoren; 3 zenbakiko horretan irabaziak berdinak izango dira, baina errentarik ez da ordainduko.
Sarritan gertatzen da 2, 3, 4, 5 edo maila apalagoko lursailak lantzen hasi aurretik, kapitala ekoizkortasun handiagoz enplegatzen dela jadanik lantzen ari ziren lursailetan. Kasu batzuetan gerta daiteke 1 zenbakiko lurretan kapitala bikoiztea; honela ez da ekoizpena bikoiztuko, hau da, ez da beste 100 laurden haziko, baina bai laurogeita bost laurden, eta kantitate gehigarri honek, kapital bera 3 zenbakiko lurrean enplegatuta erdiets lezakeen ekoizpena ere gaindi lezake.
Honelako kasuan, kapitala, ziurrenik, lur zaharrean enplegatuko litzateke, eta errenta berdin-berdin sortuko litzateke; zeren eta errenta, beti, kapital eta lan berdinak enplegatuta lortzen diren ekoizpenen arteko diferentzia baita. Maizter batek 1.000£ko kapitalarekin bere lurretik 100 laurden gari atera baditu eta 1.000£ko bigarren kapitala enplegatuta beste laurogeita bost laurden gari lortzen baditu, bere lurjabeak botere nahikoa izango luke, bien arteko kontratua amaitzerakoan, hamabost laurden gari edo beronen baliokidea ordainarazteko, errenta-gehigarri gisa; zeren eta ezin baitaiteke bi irabazi-tasa egon. Bigarren 1.000£ko kapitala enplegatu ostean errendimendua hamabost laurden gutxitu delako pozik badago, honek adierazi nahi du kapital horrek ez duela erabilpen emankorragorik. Ohiko irabazi-tasa proportzio honetan egongo litzateke eta lehenengo maizterrak uko egingo balio ere, besteren bat desiratzen egongo litzateke irabazi-tasa gainditzen duen soberakin hori, lurra ustiatzen uzten dion jabeari emateko.
Kasu honetan, bestean bezala, enplegatutako azken kapitalak ez du errentarik ematen. Lehenengo 1.000£ren ahalmen produktiboa handiagoa delako, hamabost laurden ordainduko dira errenta gisa, eta bigarren aldiz beste 1.000£ enplegatu ostean, ez da errentarik ordainduko. Hirugarren aldiz kopuru berdineko kapitala lur berean enplegatuko balitz, errendimendua hirurogeita hamabostekoa izango litzateke; orduan, bigarren kapitalak ere errenta ordaindu beharko luke eta errenta-kopurua bi ekoizpenen arteko aldea (85-75), edo hamar laurden, izango litzateke; aldi berean, lehenengo 1.000£k sortuko duten errenta hamabost laurdenetik hogeitabostera igoko da; bien bitartean azkeneko 1.000£k ez dute errentarik ordainduko.
Beraz, lur onak ugari badaude eta hauetan ekoizten diren elikagaiak nahikoak badira etengabe hazten den populazioaren beharrizanak asetzeko, edota kapitalaren enplegua ere etengabe gehituko balitz lur zaharraren errendimendua gutxitzeke, orduan ezin liteke errenta-igoerarik egon; zeren eta errenta, beti, enplegatutako lan-gehigarriak sortzen baitu, errendimendua proportzionala baino txikiagoa delako.
Lehenbizi, lur emankorrena eta egokien kokatutakoa landuko da, eta lur honetan ekoiztutako ondasunen ganbio-balioa beste edozein ondasunena bezala finkatuko da, hau da, ekoizteko enplegatzen den lan-kantitatearen arabera, bere era guztietan, hasieratik bukaera arte, hots, ekoizpenaren hasieratik merkatura heldu arte. Kalitate apalagoko lurra lantzen ipintzen denean, ekoiztutako ondasunen ganbio-balioa igo egingo da, orain, ondasun horiek ekoizteko lan gehiago behar baita.
Merkantzia guztien ganbio-balioa, nahiz fabrika, meategi edo baratzean ekoiztutakoak izan, inoiz ez da ekoizteko lan-kantitate gutxiena behar denaren arabera erregulatuko, hau da, ekoizpena guztiz aldeko zirkunstantzietan eta erraztasun guztiak betetzen dituzten pertsonek burutzen dutenaren arabera; aitzitik, ganbio-balio hori beraien ekoizpenean lan-kantitate gehiena enplegatzen duenak erregulatuko du, hain zuzen, ekoizteko erraztasun makurrenak dituenak; baldintza txarrenetan ekoizten jarraitzen dutenek finkatuko dute ganbio-balioa; baldintza txarrenetan ekoiztearen esangura zera da: ondasunaren kalitatera heltzeko baldintza txarrenetan ekoizten da, hots, zirkunstantzia kaltegarrienetan egiten dira ondasun horiek.
Beraz, karitatezko erakundeetan, non txiroek ongigileen diruarekin lan egiten duten, honelako lanaz ekoiztutako merkantzien prezio orokorrak ez dituzte langile berezi hauen erraztasunek zehaztuko, gainontzeko ekoizleek dituzten ohiko zailtasun arruntek baizik. Honelako erraztasunik ez duen fabrikanteak merkatutik kanpo geratzeko arriskua izan lezake, baldin eta langile abantailatsu horien eskaintza komunitatearen nahiak betetzeko nahikoa balitz; baina fabrikante honek ekoizten jarraitzen badu, bere kapitalaren ohiko irabazi-tasa orokorra erdietsi beharko du; eta hori emateko, bere merkantzia sal litekeen prezioa, bere ekoizpenean enplegatzen den lan-kantitatearen proportzioan egongo litzateke2.
Egia da lur hoberenean, oraindik ere, ekoizpen berdina erdietsiko dela lehengo lan-kantitate berarekin, baina bere balioa igo egingo da lur txarragoan lan eta kapital berria enplegatu ostean emankortasuna gutxitu delako. Beraz, lur emankorragoaren abantailak ez dira galduko, baina nekazariak edo kontsumitzaileak lurjabeari transferituko dizkio abantaila horiek; zeren eta lur apalago hauetan lan gehiago beharko baita eta lur-mota hauei esker erantsi ahal izango baitiogu gure ekoizkinari eskaintza gehigarri hori; era honetan, ondasun horren balio erlatiboa, iraunkorki, lehengoa baino altuagoa izango da, eta ondorioz, kapela, arropa, oinetakoak eta abar gehiagoz truka daiteke, azken hauen ekoizpenerako lan-kantitate gehigarririk behar ez baldin bada behintzat.
Beraz, lehengaiaren balio erlatiboaren igoeraren arrazoia, ekoizkin honen azken zatia erdiesteko lan gehiago behar izatean datza. Laborearen balioa, emandako lur-mota jakinean, ekoizpenean enplegatzen den lan-kantitateak erregulatzen du edo errenta ordaintzen ez duen kapital-zatiak. Laborea ez da garestia beragatik errenta ordaintzen delako, baizik errenta ordaintzen da laborea garestia delako; eta zuhurki ikusi da laborea ez dela merketuko, nahiz eta lurjabeak errenta kobratzeari utzi. Honelako neurriak zenbait nekazari jauntxoen moduan bizitzea ahalbideratuko luke, baina hala ere, ez luke emankortasun apaleneko lurretan ekoiztutako lehengaiek behar duten lan-kantitatea gutxiaraziko.
Guztiz normala da gainontzeko ekoizpen-iturri baliagarriekin alderatuta lurrak dituen abantailez hitz egitea, errenta moduan soberakina ematen baitu. Hala ere, lurra oso ugaria, emankorra eta ekoizkorra denean ez du errentarik ematen; bere kemena erortzen denean eta lanaren emankortasuna murrizten denean, horrelakoetan soilik izango da hasierako produkzio emankorrenetik zati bat errentarako. Benetan bitxia da lurrak duen ezaugarri hau; izan ere, inperfekzio gisa kontsideratu beharko litzatekeena fabrikaziorako lagungarri diren eragile naturalekin erkatuko balitz, ezaugarri honek, azken finean, bere nagusitasun berezia adieraziko bailiguke. Aire, ur, lurrun-elastikotasun eta atmosferaren presioa kalitate ezberdinetakoak balira, hauek eskuratzea posible balitz eta kualitate bakoitzekoa ugaritasun mugatuan egongo balitz, orduan, lurrak bezala, kalitate apalagokoak jardueran ipini ahala, errenta bati aurre egin beharko liokete. Kalitate apalagokoa enplegatuta fabrikatuko liratekeen merkantzien balioak gora egingo luke, lan-kantitate berdinak produktibitate txikiagoa izango lukeelako. Gizakiak bere izerdiaz gehiago egingo luke eta gutxiago naturak; eta lurra ez litzateke hobea izango, bere produkzio-ahalmenak mugatuak direlako.
Lurrak errenta moduan ematen duen ekoizpen-soberakina abantailatzat hartzen bada, desiragarria litzateke urtebetean ekoizten den makineria aurreko urtekoa baino eraginkortasun gutxiagokoa balitz, orduan, zalantzarik gabe, ganbio-balio handiagoa erantsiko bailieke ekoiztutako ondasunei; izan ere, esandako hau ez litzateke bakarrik makineria honekin gertatuko, erreinuko gainontzeko makineria guztiarekin baizik; eta orduan, makineria produktiboena daukaten guztiei errenta ordainduko litzaieke3.
Errentaren igoera, beti, herrialdeko aberastasunak duen hazkundearen eta populazio hazkorrak elikagaiez hornitzeko dituen zailtasunen ondorio da. Sintoma bat izango da, baina inoiz ez aberastasun-kausa; zeren eta aberastasuna, sarritan, oso azkar inkrementatzen baita, errenta egonkorra edo beherakorra den bitartean. Errenta inkrementatu egiten da erabilgarria den lurrak bere produkzio-ahalmena galdu ahala, eta zenbat eta azkarrago galdu kemen hau, orduan eta fiteago haziko da errenta. Aberastasuna fiteago hazten da lur erabilgarri emankorragoa duten herrialdeetan, inportazioek oztopo gutxien dituzten herrialdeetan eta nekazal hobekuntzak direla eta, ekoizpena erraz biderka daitekeen herrialdeetan -azken hauetan lan-kantitatea proportzionalki inkrementatu beharrik ez baitago, eta beraz, errentaren aurrerapena mantsoa baita herrialde hauetan-.
Laborearen prezio altua errentaren kausatzat hartu beharrean, ondorio gisa hartuko balitz, prezioari, proportzionalki, errenta altuek edo apalek eragingo liokete, eta errenta prezioaren osagarri izango litzateke. Baina lan-kantitate handienaz ekoizten den gariak erregulatzen du labore honen prezioa; eta errenta benetan ez da sartzen eta ezin daiteke inola ere sar bere prezioaren osagai bezala4. Beraz, hau ikusiz gero, Adam Smith ezin daiteke zuzen egon, merkantziaren ganbio-balioa erregulatzen duen oinarrizko printzipioa, hau da, berau ekoizteko behar den lan-kantitate erlatiboa, lurraz jabetuta eta errenta ordainduta aldatu egin daitekeela suposatzen duenean. Merkantzia gehienen osagaien artean lehengaiak sartzen dira, baina lehengai hauen balioa, laborearena bezalaxe, errentarik ordaintzen ez duen lur horretan enplegatu den azken kapital-zatiaren ekoizkortasunak erregulatzen du, eta beraz, errenta ez da merkantzien prezioaren osagaia.
Herrialde bateko lurrak indar ekoizkor ezberdinak dituenean, aberastasun eta populazioaren aurreramendu naturalak errentaren gain dituen ondorioak ikusi ditugu orain arte, eta ikusi dugu emankortasun apalagoko lurretan enplegatutako kapital gehigarri-zatiko bakoitzarekin, errenta handitzen dela. Printzipio berari jarraituz, edozein zirkunstantziatan gizarteak kontsideratzen badu ez dela beharrezkoa kapital-kopuru berdina enplegatzea lur horretan, eta beraz, enplegatutako kapitalaren azken zatia ekoizkor bihurtuko balitz, honek errenta erorraraziko luke. Langileen sostengurako fondoak materialki gutxituz, kapital-urritze handia ematen den herrialdean, lehen aipatutako ondorio bera sortuko litzateke. Populazioa, berarengan enplegatzen diren fondoek erregulatzen dute, eta beraz, kapitalak egiten duenaren arabera inkrementatu edo gutxituko da. Kapital-urritze bakoitzari, nahitaez, laborearen eskari eraginkor gutxiagok jarraituko dio, eta beraz, prezio-erorketa egongo da eta lursail gutxiago landuko da. Joera horren alderantzizkoa izango da kapital-metaketa eta errentaren arteko erlazioa; izan ere, metaketak gora egiten badu, errentak ere gora egingo du, eta hark behera egitean, honek ere bai. Ekoizkortasun handiagoko lurrak jarraian utziz joango dira eta ekoizpenaren ganbio-balioa erori egingo da: kalitate hobeko lurrak azkenean lantzeko utziko dira, eta orduan, hauek ez dute errentarik ordainduko.
Bestalde, ondorio berdinak eman daitezke herrialdeko aberastasuna eta populazioa inkrementatzen direnean; baldin eta inkrementu hori nekazaritzan egindako hobekuntzekin bat badator, honen ondorioa lur kaskarragoak lantzeko premia gutxitzea bezalakoa izango da, edo kapital-kopuru berdina lur-zati emankorragoetan gastatzearen antzekoa.
Populazio jakin bat elikatzeko milioi bat laurden labore behar bada, eta hori dena erdiesteko 1, 2, eta 3 kalitate-mailako lurrak erabiltzen badira; hobekuntza bat eriden ostean aipatutako kopuru hori 1 eta 2 kalitate-mailako lurretan erdiesten bada, 3 zenbakikoa erabiltzeke geratuko da eta berehalako ondorioa errenta erortzea izango da; orduan, 3 zenbakiko lurraren ordez, 2 zenbakikoak ez du errentarik ordainduko; eta
1 zenbakiko lurraren errenta 3 zenbaki eta 1 zenbakiko ekoizpenaren arteko aldea izan ordez, 2 zenbaki eta 1 zenbakikoen arteko diferentzia izango da. Populazio berarekin, gehiagorik gabe, laboretik ez da batere kantitate gehigarririk eskatuko; 3 zenbakiko lursailean enplegatutako kapitala eta lana, komunitateak gogoko dituen beste merkantziak ekoizteko erabiliko dira, eta ondorioz, ezin izango dute errentarik altxatu, merkantzia hauek egiteko enplegatzen diren lehengaiak, lurrean kapitala horrenbesteko abantailaz erabili ezean lortu ezin badira behintzat, eta kasu honetan, 3. mailako lurra berriro landu beharko litzateke.
Inolako zalantzarik gabe, egia da ondasun gordinaren prezio erlatiboaren beherakada nekazaritzan ematen den hobekuntzaren ondorio dela, edo hobeto esanda, bere ekoizpenean lan gutxiago enplegatzeak, metaketa inkrementatzera eroango lukeela; haatik, kapitalaren irabaziak asko handituko lirateke. Metaketa honek, lan-eskaria inkrementatu, alokairu altuagoetara eraman, populazioaren inkrementua bultzatu, ondasunen eskaria handitu eta lur gehiago lantzera behartuko luke. Bestalde, populazioa inkrementatzearekin bakarrik, errenta lehen bezain altua izatera iritsiko litzateke, hau da, 3 zenbakiko lurra lantzen hasi ostean gauzatzen den bezalakoa. Bien bitartean, denboraldi nahikoa luzea iragango litzateke errentaren beherakada positiboa gertatu zenetik orain arte.
Baina nekazaritzako hobekuntzak bi motakoak dira: lurraren produkzio-ahalmena inkrementatzen dutenak eta geure makineria hobetuta, ekoizpen berdina lan gutxiagoz erdiesten laguntzen dutenak. Bi kasu hauetako hobekuntzek lehengaien prezioa beherantz bultzatzen dute; bi kasuetako hobekuntzek errentari eragiten diote, baina bi kasuetan ez dute berdin eragiten. Lehengaien prezioan beherakadarik ez balute eragingo, ez litzateke hobekuntzarik egongo; zeren eta hobekuntzen oinarrizko kualitatea, lehen edozein merkantzia ekoizteko behar zen lan-kantitatea gutxitzea baita; eta gutxitze hau ezin daiteke eman prezio edo balio erlatiboa erori gabe.
Lurraren produkzio-ahalmena inkrementatzen duten hobekuntzak, beste batzuen artean, labore-errotazio trebeagoak eta ongarri-hautaketa egokiagoak izan litezke. Hobekuntza hauek bestalde, lursail murritzagoz ekoizpen-kopuru berdina lortzea ahalbideratzen dute. Arbia lantzen hasita nire artaldea elika badezaket, nire laborea ekoizteaz gain, lehen artaldea elikatzeko erabiltzen nuen lursaila beharrik gabeko bihurtuko zait eta lehengaiaren kantitate berdina erdietsiko da lur-kantitate urriagoa enplegatuta. Lursail bateko labore-ekoizpena ehuneko 20 gehituko didan ongarririk aurkitzen badut, orduan, emankorra ez den nire etxaldeko lursailetik kapital-zatia erretira dezaket. Baina, lehen azpimarratu dudanez, errenta gutxitzeko ez da beharrezkoa lurra lantzeari uztea: ondorio horretara heltzeko nahikoa da lursail berean, elkarren jarraian, kapital-zati desberdinak enplegatzea eta emaitza kaskarrena ematen duen zatia lantzeari uztea. Arbia lantzen hasten banaiz, edo ongarri aberatsagoa erabiltzen badut eta ekoizpen berdina erdiets badezaket kapital gutxiago enplegatuz eta elkarren jarraiko kapital-zatien produkzio-ahalmena aldatzeke, orduan, ni errenta gutxitzen ariko naiz; zeren eta zati desberdin eta emankorrena izango baita batezbesteko erreferentzia, hain zuzen gainontzeko guztiak neurtuko dituena. Adibidez, elkarren jarraiko kapital-zatiek ekoiztuko dutena 100, 90, 80 eta 70 bada; lau zati hauek enplegatzen ditudan bitartean, errenta 60 izango da, hau da, ondorengo hauen arteko aldea:
eta zati hauek enplegatzen ditudan bitartean errentak berdina izaten jarraituko luke, zati bakoitzaren ekoizpenak hazkunde berdina izango lukeen arren. 100, 90, 80, eta 70en ordez, ekoizpena 125, 115, 105 eta 95era igoko balitz, errentak, orain ere, 60 izaten jarraituko luke, edota diferentzia hauek:
Baina eskaria batere hazi gabe5, ekoizpenak honelako inkrementua badu, orduan, ez litzateke inolako arrazoirik egongo hainbat kapital lur honetan enplegatzeko; zati bat erretiratuko litzateke, eta ondorioz, azken kapital-zatiak 105 emango luke, 95en ordez, eta errenta 30era eroriko litzateke, edo ondoko diferentzia hauetara:
eta eskaria, berriz, 340 laurden izango da. Baina badaude hobekuntzak, laborezko errenta gutxitzeke, ekoizpenaren balio erlatiboa gutxi dezaketenak, nahiz eta hobekuntza hauen ondorioa lurraren diruzko errenta jaitsaraztea izan. Honelako hobekuntzek ez dute lurraren produkzio-ahalmena inkrementatzen, baina ekoizpen berdina lan gutxiagoz lortzea ahalbidetzen dute. Hobekuntza hauek, gehien bat, lurra erabiliz, kapitalaren eraketara zuzentzen dira, lurra bera landu ordez. Nekazal lanabesetan egiten diren hobekuntzak, goldea esaterako, abeltzantzan enplegatutako zaldien erabilpen urriagoak, eta albaitaritzaren aurreramenduak dira, hain zuzen, mota honetakoak. Lurra lantzeko kapital gutxiago enplegatuko da eta, azken finean, hori lan gutxiago behar izatearen antzekoa da; baina ekoizpen berdina erdiesteko, ezin daiteke inola ere lur gutxiago enplega. Bestalde, honelako hobekuntzek labore-errentari eragiten dioten ala ez jakiteko, kontuan hartu behar da ea enplegatutako kapital-zati desberdinek ekoizpenen arteko aldea inkrementatu, berdin izaten jarraitu edo gutxitu duten. Lau kapital-zati, 50, 60, 70 eta 80, lursail batean enplegatuko balira, bakoitzaren emaitza berdina bada eta kapital horren gaineko edozein hobekuntzek lursail bakoitzetik 5 unitate erretiratzeko aukera emango balit, orduan, kapital-zati horiek 45, 55 65 eta 75 izango lirateke eta ez litzateke laborezko errentan aldaketarik egongo; baina hobekuntzak, kapital-zati hori guztia enplegatu den emankortasunik gabeko lursailetik erretiratzen utziko balit, orduan, laborezko errenta berehala eroriko litzateke, zeren eta kapital-ekoizkortasun handien eta txikiena dutenen arteko aldea laburtu egingo bailitzateke; eta errenta, diferentzia hau da.
Adibideak biderkatzeke, nire ustetan nahikoa esan da eta frogatuta geratu da, lursail berri edo lursail berean enplegatzen den elkarren jarraiko kapital-zatiekin erdietsitako ekoizpenen arteko diferentzia gutxitu ahala, errentak jaisteko joera hartzen duela; desberdintasun hori handitzen denean, aldiz, alderantzizko ondoriora heltzen gara, eta errentak igotzeko joera hartzen du.
Lurjabearen errentaz mintzatzerakoan, batik bat, edozein etxaldetan emandako kapital-mota batekin lortutako ekoizpenaren zatia dela suposatu dugu, bere ganbio-balioari inolako erreferentziarik egin gabe; baina zergati berak, hau da, ekoizpen-zailtasunak, ekoizpen gordinaren ganbio-balioa igoarazten du, eta igo egiten da lurjabeari errenta gisa ordaintzen zaion ekoizpen gordinaren proportzioa; jakina da, gainera lurjabea bi bidetatik profitatzen dela ekoizpen-zailtasunak direla eta: lehenbizi, zati handiagoa eskuratzen du, eta bigarren, lurjabeari ordaintzen zaion merkantziak balio handiagoa dauka6.